"Be the change": digitalisering zet de arbeidsmarkt op haar kop

Bij gelijkblijvend beleid zullen in 2030 in België maar liefst 584.000 vacatures niet ingevuld raken. Dat leert een studie van Agoria en de verschillende arbeidsbemiddelingsdiensten. Die situatie vermijden, kan de Belgische economie tegen 2030 liefst 95 miljard euro opleveren.

De digitalisering zal leiden tot minder jobs maar er zullen ook massa’s banen bijkomen de komende jaren. Voor elke jobvacature die in de toekomst verloren gaat, komen er 3,7 nieuwe in de plaats, zo berekende Agoria. De technologiefederatie bracht samen met de arbeidsbemiddelingsdiensten VDAB, Forem en Actiris voor het eerst de grote trends op de arbeidsmarkt tot 2030 in kaart.

Deze eerste grondige studie van de Belgische arbeidsmarkt tot 2030 omvat heel wat: evoluties voor het land, de 3 gewesten, 16 bedrijfssectoren en 75 jobprofielen, een kwantitatieve en kwalitatieve prognose, jobverlies, -winst en -evolutie, het aantal vacatures en de werkloosheid per gewest, sector en profiel, de in- en uitstroom van werkenden, de kloof tussen vraag en aanbod, digitale vaardigheden voor de toekomst en aanbevelingen voor beleidsmakers.

“De arbeidsmarkt is een werf in volle ontwikkeling”, stelt Marc Lambotte, CEO van Agoria. De technologiefederatie stelde haar bevindingen dan ook voor op een echte werf, in de reeds half afgewerkte Reyerstunnels in Schaarbeek. Zowel Kris Peeters, vicepremier en minister van Werk en Economie, Fons Leroy, algemeen directeur van de VDAB, Basilio Napoli, algemeen directeur strategie van Forem, als Caroline Mancel, adjunct-algemeen directeur van Actiris, waren aanwezig en spraken het engagement uit om de veranderingen op de arbeidsmarkt voortaan beter samen aan te pakken. “Het werk van de toekomst is immers een zaak van iedereen: overheden, bedrijven en federaties, onderwijsinstellingen, werkenden en niet-werkenden, over alle regio’s en sectoren heen”, stelt Lambotte. Die verandering moeten we voor een deel ook zelf zijn. “Be the change!” klink het dan ook gemeenschappelijk.

De arbeidsmarkt tot 2030

De digitalisering en de economische dynamiek die vandaag al is ingezet, zullen zeker leiden tot minder jobs. Maar voor elke job die in de toekomst verloren gaat, komen er 3,7 nieuwe in de plaats. De vraag naar werkenden zal het aanbod overtreffen vanaf 2021. Tot minstens 2030 zal de kloof tussen vraag en aanbod verder groeien. Daarnaast verandert de inhoud van vele jobs in de periode tot 2030, wat bijleren en omscholen noodzakelijk maakt.

De digitalisering heeft een impact op de hele arbeidsmarkt. 4,5 miljoen werkenden zullen hun skills regelmatig moeten upgraden. Sommige jobs zullen verdwijnen, andere jobs zullen veranderen. Maar er komen vooral veel vacatures bij. Zonder maatregelen zullen in 2030 in België maar liefst 584 000 vacatures niet ingevuld geraken. Op die manier lopen we een extra toegevoegde waarde van 60 miljard euro bbp in 2030 mis.

Daarnaast hebben 310 000 werkenden en werklozen omscholing nodig naar een nieuwe, duurzame job. Gebeurt dit, dan vermijden we een verlies van jobs dat overeenkomt met een waarde van 35 miljard euro bbp. In totaal komt zo tegen 2030 95 miljard euro in de weegschaal te liggen. Dat is 16,5% van het bbp.

Meer jobs beschikbaar

Er zijn jobs die achteruitgaan, zoals een loketbediende, handarbeid(st)er en kassier(ster). Tegelijk zijn er jobs die veranderen, zoals een handelsvertegenwoordig(st)er en productie-operator. Sommige jobs nemen in aantal sterk toe, zoals verzorgend personeel en digitale experten. Nieuwe jobs manifesteren zich, zoals een mobiliteitsplanner of consumptiecoach.

Beperkte instroom arbeidsaanbod

Terwijl de vraag naar jobs met 0,9% per jaar stijgt tot 2030, neemt het arbeidsaanbod in dezelfde periode jaarlijks maar met 0,3% toe. Deze groei van het aanbod is vooral te danken aan de uitstroom uit het onderwijs. Andere factoren, zoals migratie, spelen maar een beperkte rol. De instroom zal daardoor vanaf 2021 niet meer volstaan om de groeiende arbeidsvraag op te vangen. Om die in te vullen, zullen maatregelen nodig zijn. Deze prognose houdt rekening met de geleidelijke verlenging van de pensioenleeftijd naar 67 jaar in 2030.

584 000 niet-ingevulde vacatures tegen 2030

Door het structureel tekort aan werkenden en door onvoldoende aangepaste competenties dreigt in 2030 gemiddeld 1 op 10 vacatures (11%) in België niet ingevuld te raken. Maar er zijn duidelijke regionale en sectorale verschillen. Het risico is het grootst in Vlaanderen (12%) en Brussel (10%), het kleinst in Wallonië (7%). Sectoraal zullen vooral de gezondheidszorg (18%), ICT (18%) en het onderwijs (13%) vacatures moeilijker ingevuld krijgen. Daar zijn vooral de stijgende vraag naar medewerkers en de beperkte instroom van afgestudeerden de oorzaak van.

Vier strategieën voor een duurzame arbeidsmarkt

Agoria voerde ook een micro-economische analyse van 75 jobprofielen uit. Deze omvattende benadering stelt Agoria in staat om voor de arbeidsmarkt tot 2030 concrete aanbevelingen te doen en om samen met alle belanghebbenden tijdig de juiste maatregelen te nemen.

• Upgrading van de skills van 4,5 miljoen mensen die werken

We moeten digitale en bijhorende skills van 4,5 miljoen werkenden proactief upgraden. De digitalisering en economische dynamiek zullen een impact hebben op de inhoud van vrijwel elke job, op alle niveaus. Het gemiddelde gewenste niveau van digitale competenties neemt overal toe en ook het gewenste niveau van algemene vaardigheden komt hoger te liggen. Er is voor vrijwel elke werkende verandering op komst.

• Omscholen van 310 000 werkenden en werklozen tegen 2030

310 000 mensen (werkenden of werklozen) moeten tegen 2030 omgeschoold worden om ze in een duurzame job aan de slag te kunnen houden of te brengen.

Sommige mensen (150 000) zullen een matige omscholing van 2 tot 6 maanden nodig hebben, voor anderen (160 000) is een intensieve omscholing van 6 tot 18 maanden noodzakelijk.

Agoria pleit ervoor om gerichter te communiceren over opportuniteiten op de arbeidsmarkt en professionele omscholingsprogramma’s voor werklozen en jobprofielen in gevaar uit te werken. Agoria wil ook de interregionale mobiliteit vergemakkelijken, de arbeidsmarkt flexibeler maken en de sociale zekerheid aanpassen zodat mensen makkelijker kunnen overstappen naar een duurzame job.

• Via activering 268 000 vacatures invullen

584 000 vacatures zullen niet ingevuld geraken in 2030 als we niet de nodige maatregelen nemen. Om aan die grote vraag naar werkenden te kunnen voldoen, moeten zoveel mogelijk mensen geactiveerd worden. De analyse van Agoria geeft aan dat activering 268 000 vacatures kan invullen. Agoria stelt verschillende maatregelen voor: niet-werkenden activeren, economische migratie aanwakkeren, meer en/of langer werken en studietrajecten en studiekeuze beter op de arbeidsvraag afstemmen.

• Meer productiviteit: de arbeidsvraag verminderen door versnelde digitalisering

Door activering kan maar een deel van de 584 000 niet-ingevulde vacatures ingevuld worden. Er blijven na activering nog altijd 316 000 vacatures bestaan. Daarom is een meer doorgedreven stijging van de productiviteit noodzakelijk. Deze is het makkelijkst te realiseren door de automatisering en de digitalisering te versnellen in de sectoren met het hoogste aantal vacatures. Productiviteitsverhoging voorkomt de vraag naar 208 000 extra jobs. Van de 584 000 niet-ingevulde vacatures blijven er dan nog 108 000 over. Dat is 2% van de actieve beroepsbevolking in 2030, wat we beschouwen als de ‘natuurlijke vacaturegraad’.

Van studie tot actie: een programma voor de toekomst

De ingrijpende veranderingen op de arbeidsmarkt vragen om een gezamenlijke aanpak. Het werk van de toekomst is immers een zaak van iedereen: overheden, bedrijven en federaties, onderwijsinstellingen, werkenden en niet-werkenden. In dialoog met alle belanghebbenden zal Agoria dan ook verdere maatregelen onderzoeken om de kansen die zich aandienen optimaal te benutten. Onder de naam “Be the change” lanceert Agoria een oproep voor iedereen om rond het ‘werk van de toekomst’ met ideeën en acties op de proppen te komen. Dit programma zal ondermeer debatten, workshops en opleidingen omvatten.