Unieke reeks miniatuurschilderingen beschermd als Vlaams topstuk

54 unieke miniatuurschilderingen over de ‘Sarvavid Vairocana Mandala’ werden zopas definitief beschermd als Vlaams topstuk. Nergens anders ter wereld is een gelijkaardige en volledige serie van 54 verfijnde schilderingen bewaard. Het is dan ook het geheel dat deze reeks zo waardevol maakt. De schilderingen behoren tot de collectie van het MAS in Antwerpen.

Vlaams minister van Cultuur Sven Gatz: “Een Vlaamse scheutist bracht de miniaturen uit China mee naar Vlaanderen. Deze unieke reeks is een exponent van de culturele interactie tussen Oost en West die ten tijde van de missies ontstaan is. Daarom ben ik zeer tevreden dat deze waardevolle werken definitief beschermd werden als topstuk.”

Meditatieritueel in beeld

De schilderingenreeks Sarvavid Vairocana bestaat uit 54 vierkante miniaturen op papier van ongeveer 27 op 27 cm. De miniaturen werden in het Chinese klooster van Wangzimiao (in de provincie Chengde, vroeger gekend als Jehol) geschilderd en zijn minstens 300 jaar oud. Samen vormen ze een leidraad bij de meditatie op een mandala waarin de transcendente godheid Sarvavid Vairocana centraal staat. De afbeeldingen tonen stap voor stap wat iemand die mediteert zich voorstelt. Deze techniek is typisch voor het Vajrayana, een stroming in het boeddhisme, die in India is ontstaan en vooral in het Tibetaans boeddhisme in Tibet, Nepal, Bhutan en Mongolië wordt gepraktiseerd.

De schilderingenreeks dateert waarschijnlijk uit de tweede helft van de achttiende eeuw, maar vertoont kenmerken uit de Mingtijd, wat doet vermoeden dat het een kopie van een vijftiende-eeuws origineel is. Het enige andere min of meer vergelijkbare manuscript wordt bewaard in de Nationale Bibliotheek van Beijing.

Culturele interactie, vroeger en nu

Het was de Vlaamse scheutist Raphael Verbois (1885-1979), van 1910 tot 1939 missionaris in de provincie Jehol, Binnen-Mongolië, die de miniaturen naar Vlaanderen bracht. In 1923 schonk een monnik van het klooster van Wangzimiao de verzameling miniatuurschilderingen aan de pater. Toen hij in 1977 met pensioen ging, verkocht hij de schilderingen, samen met een verzameling rituele objecten, aan het Etnografisch Museum Antwerpen, dat nu in het MAS is opgenomen.

De collectie brengt de missieactiviteiten in herinnering van de Belgische missiecongregatie Scheut in China en Binnen-Mongolië. Ze illustreert onder andere de hoogwaardige en tot hiertoe weinig bestudeerde culturele interactie die door de missionering tot stand is gekomen. Ook de actuele maatschappelijke betekenis van de collectie moet tegen deze achtergrond worden gezien. Waar in de negentiende en vroeg twintigste eeuw de interactie vooral van west naar oost verliep - van het technisch superieure Westen naar het politiek instabiele Oosten - lijkt de beweging nu eerder andersom te verlopen: de oosterse tradities als bron van inspiratie voor het zoekende Westen.

In 2016 organiseerde het MAS de tentoonstelling ‘Buddha & Mind’, die rond deze reeks van 54 schilderingen was opgebouwd. Curator Chris De Lauwer plaatste het in de context van de hedendaagse zoektocht naar rust en verstilling. De expo trok meer dan 60.000 bezoekers, onder wie veel westerse boeddhisten. Een bewijs dat het kunstwerk nog steeds een actuele maatschappelijke waarde heeft.

Over de topstukkenlijst

Het Topstukkendecreet (http://topstukken.be) zorgt voor de bescherming van roerend cultureel erfgoed dat voor de Vlaamse Gemeenschap in Vlaanderen bewaard moet blijven. Het gaat om objecten met een bijzondere archeologische, historische, cultuurhistorische, artistieke of wetenschappelijke betekenis.

Op basis van het decreet wordt een Topstukkenlijst van zeldzame en onmisbare voorwerpen en verzamelingen opgesteld. Voor die beschermde voorwerpen gelden speciale beschermingsmaatregelen en uitvoerbeperkingen. Omdat aan het behoud van dit erfgoed groot belang wordt gehecht, is het ook mogelijk er restauratiesubsidies voor aan te vragen.

Voor meer informatie:

Tom Deschacht – persverantwoordelijke Departement Cultuur, Jeugd en Media

tom.deschacht@cjsm.vlaanderen.be - 02 533 42 80

Nadia De Vree - perscoördinator Musea en Erfgoed Antwerpen

nadia.devree@stad.antwerpen.be - 0475 36 71 96