Zeldzaam manuscript Leuven Chansonnier beschermd als Vlaams Topstuk

Het Leuven Chansonnier op de Topstukkenlijst

23 augustus 2018

Departement Cultuur, Jeugd en Media

Persbericht

Het laatvijftiende-eeuwse Leuven Chansonnier, een perkamenten manuscript met polyfone composities, is definitief beschermd als topstuk. Het Leuven Chansonnier vormt een belangrijk getuigenis van de muziek die in de late middeleeuwen in de hogere kringen populair was. Het handschrift is eveneens een belangrijke literaire bron, want ook alle gezongen teksten staan er volledig in.

Vlaams minister van Cultuur: Het is hoogst uitzonderlijk dat er nog originele muzikale bronnen met polyfonie uit de vijftiende eeuw opduiken. Dat ze in ongerepte staat verkeren, volledig authentiek tot ons zijn gekomen en inhoudelijk zo rijk zijn, is nóg zeldzamer. Het manuscript bevat nagenoeg alle populaire composities uit de jaren 1450 tot 1460 en daarenboven twaalf tot op vandaag onbekende stukken. Het Leuven Chansonnier is dan ook een unieke verzameling van laatmiddeleeuwse polyfonie, die niet mag ontbreken op de Topstukkenlijst.

Waardevol en zeldzaam manuscript

Het Leuven Chansonnier is een handschrift met een corpus van vijfennegentig perkamenten folio’s. De bladen hebben een afmeting van ongeveer 12 op 8,5 cm, het kleinste formaat van de zes bewaarde chansonniers van dit type. De band is vervaardigd uit karton dat met brokaat bekleed is.

Van deze chansonniers is het Leuven Chansonnier in de meest oorspronkelijke staat bewaard. Boekbanden met textiel kwamen frequent voor in de vijftiende eeuw, maar de meeste hebben de tand des tijds niet doorstaan, ofwel door slijtage, ofwel omdat het herinbinden later een algemene praktijk werd. Alleen al de boekband van het Leuven Chansonnier is dus een bijzonder waardevol en zeldzaam relict.

Digitaal bladeren door het chansonnier kan op http://www.idemdatabase.org

Mysterieuze herkomst

Het manuscript is in 2014 aangekocht door tussenkomst van het Fonds Léon Courtin - Marcelle Bouché, beheerd door de Koning Boudewijnstichting, en werd in langdurige bruikleen gegeven aan de Alamire Foundation in Leuven, het Internationaal Centrum voor de studie van de muziek in de Lage Landen.

De herkomst van het chansonnier is evenwel een mysterie. De voorlaatste eigenaar had het gekregen als onderdeel van een erfenis, maar hoe het daarin was terechtgekomen, is onzeker. Het manuscript bevat slechts één bezittersmerk: aan het begin van het boekje staat een wapenschild dat verwijst naar het huis van Savoie, maar dat is vrijwel zeker een latere toevoeging. Het ontbreken van stempels of andere verwijzingen naar instellingen doet vermoeden dat het boek altijd in private handen is gebleven. Omdat de eerste bezitter vooralsnog niet geïdentificeerd is, wordt de codex ‘Leuven Chansonnier’ genoemd, naar de stad waar het bewaard wordt.

Laatmiddeleeuwse ‘pop’muziek

Het Leuven Chansonnier is een uiterst belangrijke getuige van de Franco-Vlaamse polyfonie, de hoofse lyriek en de middeleeuwse boekband. Het bevat nagenoeg alle populaire polyfone chansons uit de jaren 1450 tot 1460 die in onze gewesten in hogere kringen circuleerden. Van de 50 composities, waarvan 49 (43 rondeaux en 6 virelais) in het Frans en 1 in het Latijn, zijn er 38 uit andere bronnen bekend, de andere 12 zijn unica.

Er staan in het handschrift geen namen van componisten, maar op basis van vergelijking kunnen de componisten of vermoedelijke componisten van 26 van de 50 werken geïdentificeerd worden. Johannes Ockeghem en Antoine Busnoys zijn het best vertegenwoordigd.

Het Leuven Chansonnier toont ook aan dat in de late middeleeuwen voor het hoogste politieke en maatschappelijke niveau luxegoederen werden geproduceerd. Het manuscript is te klein om er rechtstreeks uit te musiceren en was waarschijnlijk bestemd voor individuele lectuur.

Het Leuven Chansonnier is eveneens een belangrijke literaire bron, want ook alle gezongen teksten staan er volledig in. Men mag dus aannemen dat het chansonnier de oorspronkelijke eigenaars evenveel literair als muzikaal genot heeft verschaft.

‘Première’ op zaterdag 25 augustus

Aanstaande zaterdag 25 augustus worden de 50 chansons uit het Leuven Chansonnier voor het eerst als één geheel gebracht, tijdens het Antwerpse polyfoniefestival Laus Polyphoniae. Vier topensembles – Leones, Park Collegium, Huelgas en Sollazo - brengen tijdens vier marathonconcerten deze polyfone werken terug tot leven. De opvoering van de chansons vormt meteen de apotheose van een vierdaagse conferentie in het teken van het Leuven Chansonnier. De conferentie is een initiatief van de Alamire Foundation.

Over de Topstukkenlijst

Het Topstukkendecreet (http://topstukken.be) zorgt voor de bescherming van roerend cultureel erfgoed dat voor de Vlaamse Gemeenschap in Vlaanderen bewaard moet blijven. Het gaat om objecten met een bijzondere archeologische, historische, cultuurhistorische, artistieke of wetenschappelijke betekenis.

Op basis van het decreet wordt een Topstukkenlijst van zeldzame en onmisbare voorwerpen en verzamelingen opgesteld. Voor die beschermde voorwerpen gelden speciale beschermingsmaatregelen en uitvoerbeperkingen. Omdat aan het behoud van dit erfgoed groot belang wordt gehecht, is het ook mogelijk er restauratiesubsidies voor aan te vragen.